Poniższy artykuł w przystępnej formie zbiera ustalenia zawarte w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/825 z dnia 28 lutego 2024 r. w sprawie zmiany dyrektyw 2005/29/WE i 2011/83/UE w odniesieniu do wzmocnienia pozycji konsumentów w procesie transformacji ekologicznej poprzez lepszą ochronę przed nieuczciwymi praktykami oraz lepsze informowanie.

Wprowadzenie przepisów z dyrektywy ma na celu zwiększenie świadomości konsumentów oraz informowanie o ich uprawnieniach i ochronie prawnej. Oto jak jej najważniejsze cele są definiowane w tekście:

"Aby konsumenci mogli podejmować bardziej świadome decyzje, a tym samym stymulować popyt na bardziej zrównoważone towary oraz ich podaż, nie powinni być oni wprowadzani w błąd – poprzez ogólną prezentację produktu – co do jego cech środowiskowych lub społecznych lub aspektów związanych z obiegiem zamkniętym, takich jak trwałość, możliwość naprawy lub zdatność do recyklingu".

Wprowadzenie do Dyrektywy 2024/825

Dyrektywa 2024/825 to akt prawny, który ma na celu podniesienie poziomu ochrony praw konsumenta na terenie całej Unii Europejskiej. Nowe przepisy wprowadzają szereg obowiązków dla przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą, a także wzmacniają pozycję konsumentów podczas zawierania umów z przedsiębiorcami.

Dyrektywa 2024/825 stanowi kolejny krok w kierunku ujednolicenia przepisów dotyczących ochrony konsumentów w UE, co przekłada się na większą przejrzystość i bezpieczeństwo na rynku. W praktyce oznacza, że zarówno konsumenci, jak i przedsiębiorcy muszą być świadomi nowych zasad, które regulują zawieranie umów oraz egzekwowanie praw konsumentów w relacjach z przedsiębiorcami.

Rozszerzenie listy głównych cech produktu

Do listy głównych cech produktu (które muszą być rzetelnie przedstawiane) dodano cechy środowiskowe, społeczne oraz elementy związane z obiegiem zamkniętym (np. trwałość, naprawialność, recykling). Cechy te dotyczą zarówno towarów, jak i rzeczy będących przedmiotem umowy. Oznacza to, że takie informacje stały się „materialną” (istotną) informacją, której brak lub wprowadzenie w błąd może być uznane za nieuczciwą praktykę.

Obiektywnie o ekologii i klimacie

W celu zapewnienia uczciwości i wiarygodności twierdzeń dotyczących ekologii i klimatu (efektywności w postaci osiągnięcia neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla, neutralności klimatycznej lub podobnego celu) zostanie zakazane publikowanie i umieszczanie na produktach opinii powstałych na podstawie indywidualnej oceny. Dzięki takim twierdzeniom przedsiębiorcy stwarzają wrażenie, że konsumenci, kupując ich produkty, przyczyniają się do powstania gospodarki niskoemisyjnej. Zgodnie z zapisami dyrektywy, informacje takie muszą być poparte jasnymi, obiektywnymi, publicznie dostępnymi i weryfikowalnymi zobowiązaniami i celami podanymi przez przedsiębiorcę oraz opisanymi w szczegółowym i realistycznym planie wykonania, który precyzuje, jak te zobowiązania i cele będą realizowane, i w którym wyszczególniono przeznaczone na nie zasoby..

Takie twierdzenia powinny być również weryfikowane przez zewnętrznego eksperta, który:

• powinien być niezależny od przedsiębiorcy,
• wolny od wszelkich konfliktów interesów,
• posiadać doświadczenie i kompetencje w kwestiach środowiskowych,
• mieć możliwość regularnego monitorowania postępów przedsiębiorcy w realizacji zobowiązań i celów, w tym etapów ich realizacji.

Przedsiębiorcy powinni zapewnić, aby dokonywane regularnie ustalenia zewnętrznego eksperta były udostępniane konsumentom.

Nowe, zakazane w każdej sytuacji praktyki (tzw. „always unfair”)

W Aneksie I opisano przykłady praktyk zawsze uznawanych za nieuczciwe, w tym m.in.:

• wyświetlanie etykiety „sustainability label” nieopartej na certyfikacji lub nieustanowionej przez władze publiczne;
• ogólne (generyczne) twierdzenia środowiskowe, gdy brak jest wykazania „uznanego doskonałego wyniku środowiskowego” odpowiedniego do twierdzenia. Czyli np. nie można będzie napisać „Ekologiczny płyn do mycia naczyń” (bez dowodów, certyfikatu czy danych), ale będzie można, gdy produkt ma oficjalnie potwierdzone i wybitne osiągnięcia w obszarze ochrony środowiska np. posiada certyfikat Ecolabel UE lub wynik LCA.
• twierdzenia, że produkt jest neutralny/zmniejsza/ma pozytywny wpływ na emisje CO₂ oparte wyłącznie na systemach kompensacji emisji, czyli np. firma nie może powiedzieć: „Ta butelka jest neutralna klimatycznie”, jeśli w rzeczywistości wytwarza tyle samo CO₂ co wcześniej, a producent jedynie kupuje offsety (np. finansuje sadzenie drzew);
• prezentowanie wymogów prawnych obowiązujących wszystkie produkty jako wyróżniającej cechy oferty - każdy produkt musi spełniać pewne minimalne standardy wynikające z prawa (np. bezpieczeństwa, składu chemicznego, oznakowania). Producent nie może reklamować tego jako swojej wyjątkowej zalety, bo to nie jest przewaga konkurencyjna – to po prostu obowiązek. Nie będzie można pisać „Nasze zabawki są bezpieczne dla dzieci i nie zawierają toksycznych substancji”, bo to wymóg prawny dla wszystkich zabawek. Ale będzie można "Nasze zabawki są wykonane z drewna FSC – czyli z certyfikowanego, zrównoważonego źródła (nie tylko zgodne z normą bezpieczeństwa).”
• praktyki dotyczące oprogramowania: ukrywanie, że aktualizacja oprogramowania pogorszy funkcjonowanie urządzenia lub prezentowanie aktualizacji jako „koniecznej”, gdy ona tylko dodaje funkcje;
• prezentowanie funkcji celowo wprowadzonych w celu ograniczenia trwałości towaru - chodzi o sytuacje, gdy producent świadomie projektuje produkt tak, aby szybciej się zużywał lub stał bezużyteczny, i jeszcze reklamuje tę „funkcję” jako cechę produktu np. pralka, w której łożyska są zintegrowane z bębnem, przez co nie można ich wymienić.

Wzmocnione wymogi informacji przed zawarciem umowy (szczególnie w sprzedaży na odległość / online)

Dyrektywa rozszerza katalog informacji, które muszą być przekazywane konsumentowi przed zawarciem umowy na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa (np. w sprzedaży elektronicznej): m.in. informacje o trwałości, okresie dostępności i kosztach części zamiennych, dostępności instrukcji naprawy/serwisu, ograniczeniach napraw, okresie i rodzaju aktualizacji oprogramowania (jeśli dotyczy), ocenie naprawialności (reparability score) — o ile producent udostępnia takie informacje.

W praktyce sprzedawca ponosi odpowiedzialności za przekazanie rzetelnych informacji o cechach środowiskowych i naprawialności produktu przed zawarciem umowy. Kupujący musi wyrazić wyraźną zgodę na warunki umowy przed jej zawarciem. Długość okresu na odstąpienie od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa jest określona przepisami prawa i stanowi minimum, które przedsiębiorca może wydłużyć.

Harmonizowany formularz/etykieta: „harmonised notice” i „harmonised label”

Wprowadzono obowiązek stosowania jednolitego (harmonizowanego) zawiadomienia i harmonizowanej etykiety przy przekazywaniu określonych informacji (np. o gwarancji trwałości i o komercyjnej gwarancji na trwałość). Zastosowanie harmonizowanych etykiet dotyczy określonych kategorii produktów i usług, co pozwala na lepsze dopasowanie informacji do różnych sytuacji prawnych. Komisja ma określić format i treść tych narzędzi do 27 września 2025 r. (akt wykonawczy). Celem jest czytelność i łatwe porównywanie informacji dla konsumentów w całej UE.

Ograniczenia związane z aktualizacjami oprogramowania

Dyrektywa doprecyzowuje, że prezentowanie aktualizacji jako „koniecznej”, gdy w rzeczywistości tylko dodają funkcje (a nie są potrzebne do zachowania zgodności/bezpieczeństwa) jest praktyką wprowadzającą w błąd i może być zakazane. W przypadkach, gdy aktualizacja wprowadza niekorzystne zmiany dla konsumenta, odpowiedzialność za skutki takich działań spoczywa na przedsiębiorcy. Dodatkowo ukrywanie wpływu aktualizacji na funkcjonowanie urządzenia (np. pogorszenie pracy) jest zakazane.

Definicje i reguły dotyczące „sustainability labels” i schematów certyfikacji

Dyrektywa definiuje pojęcie sustainability label oraz certification scheme — wprowadza kryteria minimalne dla schematu certyfikacyjnego (transparentność, niezależna weryfikacja, procedury wycofania przy niezgodnościach itp.). Uznanie certyfikatu opiera się na określonej podstawie prawnej, a w procesie certyfikacji mogą uczestniczyć także organizacje pozarządowe, które wspierają przejrzystość i wiarygodność oznaczeń. Wyświetlanie etykiety, która nie spełnia tych wymogów, zostało wskazane jako praktyka zakazana. Celem jest wyeliminowanie „fałszywych” lub nieprzejrzystych oznaczeń środowiskowych.

Gwarancja i rękojmia — nowe zasady i obowiązki

Nowelizacja przepisów dotyczących gwarancji i rękojmi wprowadza istotne zmiany w relacjach pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą. Zgodnie z nowymi regulacjami, konsument ma prawo do odstąpienia od umowy w terminie 14 dni od jej zawarcia, bez konieczności podawania przyczyny. Przedsiębiorca jest zobowiązany do jasnego informowania konsumenta o wszystkich kosztach związanych z zakupem, w tym o kosztach dostawy, jeszcze przed zawarciem umowy. W przypadku, gdy produkt okaże się wadliwy, konsument może skorzystać z prawa do naprawy lub wymiany towaru, a także domagać się zwrotu poniesionych kosztów. Nowe przepisy mają na celu zwiększenie świadomości konsumentów w zakresie ich praw oraz zapewnienie im skutecznej ochrony w przypadku reklamacji produktów lub usług. Nadzór nad przestrzeganiem tych zasad sprawuje urząd ochrony konkurencji i konsumentów, który stoi na straży praw konsumenta i dba o to, by przedsiębiorcy wywiązywali się ze swoich obowiązków wynikających z przepisów prawa. Dzięki temu konsumenci mogą czuć się pewniej, korzystając z przysługujących im uprawnień przy zakupie towarów i usług.

Terminy wdrożenia i obowiązywania

• Dyrektywa została opublikowana w Dzienniku Urzędowym (6.03.2024).
• Termin transpozycji (przyjęcia przepisów krajowych): do 27 marca 2026 r..
• Data zastosowania przepisów przez państwa: od 27 września 2026 r. Zastosowanie przepisów następuje po określonej długości okresu przejściowego, który upływa między terminem transpozycji a datą wejścia w życie nowych regulacji.
• Komisja sporządzi raport z wdrożenia do 27 września 2031 r. (ocena skutków, m.in. efektywności harmonizowanej etykiety/notice).

Konsekwencje praktyczne — co to oznacza dla firm i konsumentów

• Firmy - muszą sprawdzić i udokumentować podstawy dla wszystkich twierdzeń środowiskowych i społecznych; unikać szerokich ogólników typu „przyjazne środowisku” bez dowodu; zadbać o politykę dotyczącą aktualizacji oprogramowania, dostępności części zamiennych i instrukcji napraw; w razie stosowania etykiet zrównoważonego rozwoju zadbać o udział w wiarygodnych schematach certyfikacji. Nowe przepisy nakładają na przedsiębiorców dodatkowe zobowiązania w zakresie informowania konsumentów oraz zwiększają ich odpowiedzialność za prawdziwość przekazywanych informacji i realizację obowiązków prawnych.
• Konsumenci - powinni otrzymywać bardziej porównywalne i rzetelne informacje, co ułatwi wybór trwalszych i łatwiejszych do naprawy produktów. Konsumenci mogą korzystać z pomocy instytucji wspierających ich prawa, takich jak rzecznicy konsumentów czy organizacje konsumenckie. Nowe regulacje wzmacniają ochronę w zakresie prawach konsumenta, zapewniając większe uprawnienia i wsparcie w egzekwowaniu swoich praw. Konsumentem według kodeksu cywilnego jest osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową.

Gdzie przeczytać pełny tekst dyrektywy o prawach konsumenta

• Oficjalny tekst dyrektywy (EUR-Lex, PDF / EN + wersje językowe): EUR-Lex — Directive (EU) 2024/825. eur-lex.europa.eu
• Komentarze i streszczenia (omówienia praktyczne): np. publikacje kancelarii/prawników i serwisy prasowe omawiające „Empowering Consumers Directive”. sidley.com+1